فصل ا ول :

تئوری موسیقی

علمی است که از قواعد و اصطلاحات موسیقی گفتگو می کند .

تعریف موسیقی

موسیقی هنر بیان احساسات به وسیله صداهاست .

مهم ترین عوامل تشکیل دهنده موسیقی و صدا و وزن هستند .

صدا نتیجه « حرکت ارتعاشی » است که به وسیله گوش احساس می شود .

صداهائی که دارای ارتعاشات نا منظم باشند ، صداهای غیرموسیقی و آنهائی که پریودیک هستند وارتعاشات منظم دارند صداهای موسیقی نامیده می شوند .

نت

نت علامتی است که به وسیله آن صداهای موسیقی نوشته واجرا می شوند .

حامل

    پنج خط افقی و موازی با فواصل معین که نت ها را در رو یا میان خطوط آن می نویسند و ازهم تشخیص می دهند ، حامل گویند . خطوط حامل معمولاً از پایین به بالا شمرده می شود .

    به وسیله حامل یازده نت شناخته می شود ، به این ترتیب :

پنج نت در روی خطوط ، چهار نت در میان خطوط ویک نت در بالا ( چسبیده به خط پنجم ) و یک نت در زیر حامل ( چسبیده به خط اول )

                                        نت بالای حامل                        نت های میان خطوط                              نت های روی خطوط

نام نت های موسیقی

    نت هائی که درموسیقی به کار می روند ،  هفت نام مختلف دارند :

                          دو ( اوت ) ، ر، می ، فا ، سل ، لا، سی ،

در انگلستان و آمریکا و آلمان A  به جای لا و B  به جای سی ، C  به جایدو، D  به جایر، E به جای می ، F  به جایفا،G به جای سل کار برد دارد ؛ با این تفاوت که در آلمان B معرف سی بمل و H  معرف سی است  .

کلید

    کلید علامتی است که سمت چپ حامل قراردارد و نام موقعیت صدای نت ها را تعیین می کند .

کلید های که درموسیقی به کار می روند  عبارتند از : کلید سل ، کلید دو ، کلید فا ،

    کلیدهای یاد شده برروی حاملی که دارای  یازده خط است ( و حامل عمومی نام دارد ) موقعیتی مانند شکل زیررا دارند . به عبارت دیگر ، هر کلید بر روی حامل پنج خطی واقع شده ، ولی سطح خطوط حامل آن با سطح خطوط حامل کلید دیگر متفاوت است . مثلا ً خط اول حامل کلید سل شش خط بالاتر از سطح حامل کلید فا قراردارد .

قسمت صداهای زیر                                                                                                                            

    کلید سل معمول ترین کلید هاست و مبنایش خط دوم حامل پنج خطی ( خط هشتم حامل یازده خطی) است .

با کلید سل نتی که درروی خط دوم حامل قراردارد سل نامیده می شو د و بقیه نت ها به نسبت نت مزبور  شناخته می شوند . نت سازهائی مانند ویلن و فلوت و ابوا و قره نی و دیگر سازهایی که صدای زیر دارند با این کلید نوشته و اجرا می شود .

نام نت ها بروی حامل با کلید سل

کلید فای خط چهارم را کلید باس  نیزمی نامند ومورد استفاده سازهائی مانند کنترباس و ویلنسل و باسون و غیره است .

کلید فای خط سوم کلید باریتون و کلید دوی خط چهارم کلید تنور نامیده می شود . کلید دوی خط سوم کلید کنترآلتو و مورد استفاده سازهایی مانند ویلون آلتو و ترمبون آلتو است . کلید دوی خط دوم کلید متسو سپرانو و کلید سپرانو و کلید سل کلید آواز نام دارد .

    علت وجود کلیدهای مختلف درموسیقی جلو گیری از ازدیاد خطوط اضافه ودر نتیجه سهولت در نت خوانی و اجرای قطعات است و ضمنا ً آشنائی کامل با آنها عمل «انتقال» نظری را بسیار آسان می کند .

خطوط اضافه

    هرگاه نت ها از بالا و پائین حامل تجاوز کنند با استفاده از خطوط کوچک و موازی با حامل نوشته می شوند .

نام نت ها با خطوط اضافه دربالا و پایین

حامل با کلید سل

     یاد آوری : اگر خطوط اضافه دربالای حامل  بالاتر از نت  ها ودرپائین حامل پائین تر از نتها قرار گیرند ، تغییر درنام و صدای آنها نخواهند داد ؛ بنابراین احتیاجی به وجود آنها نخواهند بود .

صدای انسان معمولاً به شش طبقه تقسیم شده است که هریک دارای گستره ای و کلیدی مخصوص به خود است :

سپرانو ( صدای زیر )

متسوسپرانو ( صدای متوسط )                                                                   

 نردبان موسیقی

     مجموعه صداهائی را که معمولا در موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد بر روی دو حامل ( به فاصله یک خط ) به نام حامل عمومی ( 11 خطی ) با استفاده از تعدادی خطوط اضافه می نویسند .

این مجموعه را نردبان موسیقائی می گویند . در نردبان موسیقائی زیر صداهای محدود در پیانو نوشته شده ، ولی نردبان حقیقی موسیقائی از این مثال هم گستره بیشتری دارد .

وزن

    منظورازوزن درموسیقی به کار بردن صداها و سکوتها با امتدادهای گوناگون است که از نظرزمان با یکدیگر متناسب باشند .

برای تعیین  امتداد کششهای صداها هفت شکل درموسیقی به کارمی رود به این ترتیب :

 نسبت امتدادهای  مذکور به یکدیگر را با این شکل  نیز می توان نشان داد :

    به طوریکه ملاحظه می شود یک گرد معادل با 2 سفید یا 4 سیاه یا 8 چنگ یا 16 دو لا چنگ یا 32 سه لا چنگ یا 64 چهار لا چنگ است .

و یک سفید معادل با 2 سیاه 4 چنگ و ... است .

  ارزش گرد بر حسب زمان قراردادی است یعنی ممکن است 2 یا 4 ثانیه یا کمتر یا بیشتر طول بکشد .

اگرنت گرد در یک قطعه موسیقی 4 ثانیه طول بکشد نت سفید 2 ثانیه نت سیاه 1 ثانیه و نت چنگ 2/1 و نت دولا چنگ 4/1 و نت سه لا چنگ 8/1 و نت چهار لا چنگ 16/1 ثانیه طول می کشد .

یاد آوری : چنانچه چنگها و دولا چنگها و غیره از یکی بیشتر باشند پرچم آنها معمولاً با دسته هایی دوتایی و سه تایی و چهار تائی ( بنا به وضع میزانها ی مختلف به وسیله خطوط افقی یا مایل به نام شاهین بهم متصل می شوند ؛ ولی در موسیقی آوازی به منظور تطبیق با اجزاء هجاهای کلمات پرچم نت های چنگ و غیره به شکل منحنی و جدا ازیکدیگر نوشته می شوند .

سکوتها :

برابر کششهای مختلف صداها و به منظور جدا کردن صداها از یکدیگر علامتهائی برای سکوتها با همان نامها در موسیقی به کار می رود که عبارتند از:

سکوت گرد مضاعف ( باارزشی معادل دو برابر گرد ) ، سکوت گرد ، سکوت سفید ،سکوت سیاه ،سکوت چنگ ، دولا چنگ ، سکوت سه لا چنگ ، سکو ت چهار لا چنگ .

اگردر قطعه ای به دو میزان سکوت احتیاج باشد ، مانند شکل می شود .

و اگر چهار میزان سکوت لازم باشد ، مانند  شکل نوشته می شود .

سکوتهای طولانی را به وسیله مستطیلی افقی مشخص می کنند که بر روی عددی قرار دارد عدد مزبورمعرف تعداد میزانهای سکوت دار است .

علامتهای دیگر کششها

چون هفت شکل نت ها و سکوتها برای تمام کششهای لازم درموسیقی کافی نیست از این روی علامتها دیگری نیز به کار می روند که عبارتند از : خط اتحاد ، نقطه ، دونقطه .

خط اتحاد :

خطی است منحنی که دربالا یا پایین دونت همنام و همصدا گذارده می شود و کشش آن دو نت را با یکدیگر متحد می کنند .

نقطه

هرگاه نقطه ای سمت راست نت یا سکوتی قرار گیرد ، نصف بر کشش آن نت یا سکوت اضافه می شود .